از آن هنگام که انسان نخستین خطوط را بر روی دیواره‌های سنگی غارها ترسیم کرد، تا آن زمان که مصریان بر روی پاپیروس نوشتن را آغاز کردند، همواره آنچه هدف قرار می‌گرفت اطلاع‌رسانی بود.
تاریخچه کاغذ در ایران و جهان
اولین ملتى که در جهان موفق به اختراع کاغذ گردید چینى‌ها بودند، در سال 105 بعد از میلاد شخصى چینى بنام تاسى لون موفق به اختراع کاغذ شد و حدود سال 610 م. به ژاپن و در 751 م. به سمرقند راه یافت. کاغذ از زمان اختراع آن تا امروز قابل اعتمادترین وسیله انتقال اندیشه بشر بوده است و نقش مهمى در جمع‌آورى و ذخیره اطلاعات و دانش بشر دارد.
آنچه از مدارک و مستندات تاریخى برمى‌آید، این است که صنعت کاغذسازى از قرن هفتم هجرى به بعد در ایران وجود داشته و گسترش یافته است. در 1344 اولین کارخانه کاغذسازى در هفت‌تپه خوزستان ایجاد شد و در 1346 شرکت کاغذ پارس تأسیس شد.
ویژگی‌های کاغذهای خوشنویسی
مهمترین نکته در انتخاب کاغذ خوشنویسی این است که کاغذ خوشنویسی باید به فراخور عادت و دست خوشنویس انتخاب شود. ولی به طور کلی می‌توان برای کاغذهای خوشنویسی موارد زیر را برشمرد:
- قلم یا خودکار بر روی آن لیز نخورد
- کاغذهای بسیار صاف و لغزنده یا زبر و خشن برای خوشنویسی مناسب نیستند. کاغذ باید دارای صافی متوسطی باشد.
- مرکب روی آن پخش نشود
- ضخامت آن به اندازه‌ای باشد که قلم بر روی آن بنشیند؛ کاغذهای خیلی نازک یا خیلی ضخیم (مقوایی) برای خوشنویسی مناسب نیستند.
در اینجا شایسته است به این نکته مهم اشاره شود که اگر کاغذ بدون خط‌کشی است، حتما با مداد کمرنگ خط‌کشی شود چون خط کرسی یکی از ارکان خوشنویسی است و رعایت کرسی کلمات، بدون خط زمینه مشکل یا غیرممکن است. بنابراین در تمرین و خوشنویسی به هیچ وجه از خط زمینه غافل نشوید.
حال در ادامه تفکیکی بین کاغذهای مناسب برای خوشنویسی خودکاری و خوشنویسی با قلم قایل شویم و انواع کاغذ را از نظر می‌گذرانیم.
انواع کاغذ خوشنویسی
- کاغذ گلاسه
برای خوشنویسی با قلم معمولاً کاغذ گلاسه مات یا نیم‌گلاسه مناسب است به این دلیل که قلم می‌تواند به راحتی بر روی آن حرکت داشته باشد و اثر مرکب بر روی کاغذ در اختیار و کنترل خوشنویس باشد. البته باید به این نکته هم اشاره کنیم که روانی بیش از حد کاغذ گلاسه نیز به همان میزان می‌تواند قدرت کنترل خوشنویس را بر روی قلم کم کند. گلاسه مرغوب‌ترین نوع کاغذ است؛ هر چه گرماژ آن بالاتر باشد، کیفیت چاپ روی آنها بهتر است. در دو نوع مات و براق و به صورت یک رو و دو رو عرضه می‌شود.
نشاسته و پلاستیک از مواد تشکیل دهنده‌ی کاغذ گلاسه هستند، نشاسته برای هموار شدن و پلاستیک برای ضد آب بودن به کار می‌رود. کاغذ گلاسه در واقع نوعی از کاغذ می‌باشد که به دلیل روکش براق روی آن، سطحی هموار دارد و مقاومت آن بیشتر است. به دلیل جذب یکنواخت جوهر در این نوع کاغذ، علاقه‌مندان زیادی دارد و در مجله‌ها، کارت ویزیت، چاپ عکس و ... کاربردهای فراوانی دارد. معمولاً کارهای رنگی را روی کاغذ گلاسه چاپ می‌کنند. گِرم‌های مختلفی از این نوع کاغذ موجود است که هر چقدر مقدار رنگ بیشتر باشد، گلاسه سنگین‌تری برای چاپ لازم است.
رنگ کاغذ گلاسه نیز بهتر است سفید مات یا کمی کرم و نخودی باشد که مانع شکست نور شود؛ یکی از روشهای ساده‌ای که می‌توان به کمک آن کاغذها را رنگ کرد استفاده از رنگ چای یا جوهر پوست گردو است. می‌توان این رنگها را درون تشتکی ریخته و کاغذ را درون آن فرو برده و بیرون آوریم تا خشک شود. بدین ترتیب رنگ کرم ملایمی روی کاغذ را فرا می‌گیرد.
- کاغذ چاپی
برای خوشنویسی با خودکار کاغذهای چاپی یا ابروبادهای دست‌ساز مناسب هستند به این دلیل که روانی کاغذهای گلاسه کنترل خودکار را بر روی آن سخت می‌نماید و لرزش دست را بیشتر می‌کند. به علاوه کاغذهای گلاسه سبب پخش شدن جوهر خودکار نیز می‌شوند. می‌توان گفت کاغذ مناسب برای خط خودکاری به ویژه عزیزانی که از شیوه تا کردن کاغذ در خط خودکاری استفاده می‌کنند، همان کاغذ ظریف معمولی است.
به این منظور و با توجه به خلا موجود در جامعه خوشنویسان برند نوین تحریر اقدام به چاپ برگه‌های تذهیب و ابروباد در قطعه‌ها و اندازه‌های مختلف ویژه خوشنویسی خودکاری نمود که با استقبال بسیاری روبرو شد. فروشگاه کلک عشق نیز به عنوان نمایندگی این برند، کاغذهای چاپی را در مدلهای کاغذهای چاپی اندازه A6 ، کاغذهای چاپی اندازه A5 ، کاغذهای سطرنویسی، کاغذهای مربعی رویایی و کاغذهای مربعی یلدایی و ... معرفی می‌نماید که برای خلق آثار مختلف مانند چلیپا، کتیبه، سطرنویسی و ... طراحی و چاپ شده‌اند.
- کاغذ تحریر
به طور کلی، کاغذ تحریر دارای سطح بافت‌دار می‌باشد که موجب می‌شود جذب بالایی در آن صورت بگیرد. کاغذهای تحریر همان کاغذهای معمولی هستند که بدون نقش و نگاری برای تمرین استفاده می‌شوند. سطح کاغذ تحریر مناسب برای نوشتن با خودکار است. به طور کلی کاغذهای تحریر را با دقت بیشتری تولید می‌کنند و بنابراین قیمت آن نیز نسبت به کاغذ چاپ گران‌تر است. کاغذ تحریر معمولاً سفید رنگ است ولی در رنگ‌های مختلف ساخته می‌شود و ممکن است دارای خط و نقش معینی باشد. کیفیت و رنگ کاغذ تحریر بستگی به نوع خمیر آن دارد.
از محبوب‌ترین کاغذهای تحریر، کاغذهای نخودی است. این کاغذها از جمله متفاوت‌ترین کاغذهای تولید شده هستند که با رنگ خاص خود سبب می‌شوند که چشمان هنرمند در بلندمدت دچار خستگی نشود. کاغذهای نخودی حس نوستالژیک کاغذهای کاهی قدیمی را تداعی می‌کنند. با این تفاوت که این کاغذها با توجه به گرماژ بالای خود به نازکی کاغذهای کاهی قدیمی نیستند و علاقه‌مندان به خوشنویسی می‌توانند با خیالی راحت و اطمینان از پاره نشدن کاغذ به خلق زیبای آثار هنری بپردازند. رگه‌های کمرنگ کاه و بوی محصول نیز علاقه‌مندان زیادی را مجذوب خود نموده است.
تکنیک ابروباد در ساخت کاغذ
خوشنویسان ایرانی در گذشته علاوه بر ساخت کاغذ، مجبور بودند آنها را نیز رنگ کنند. از کاغذهای ابروباد برای تزیین کتاب‌های خطی نفیس، لوح تقدیر، قطعه‌نویسی در خوشنویسی یا در تذهیب و مینیاتور و ... استفاده می‌کنند. جذابیت تلفیق شدن رنگها علاوه بر زیبایی، حس جادویی را نیز به بیننده القا می‌کند